پایان‌نامه: نوجوانان و بازنمایی هویت اسلامی؛ مقایسه برنامه تلویزیونی معرکه با برنامه درسی دینی دوره راهنمایی

توضیحات

دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات

پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات

گرایش مطالعات سیاستگذاری

نوجوانان و بازنمایی هویت اسلامی؛ مقایسه برنامه تلویزیونی معرکه با برنامه درسی دینی دوره راهنمایی

استاد راهنما

دکتر ناصر باهنر

دانشجو

علیرضا قصری خوزانی

آذر ماه ۱۳۹۰

چکیده

یکی از ابعاد اصلی هویت در کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران، هویت دینی است که نقش بسیار تعیین کننده‌ای در هویت‌یابی افراد یک جامعه بازی می‌کند و هویت دینی و سیاستگذاری صحیح نهادهای درگیر با آن، یکی از حوزه‌های اصلی و مهم تلاش دولت‌ در حوزه فرهنگ را به خود اختصاص داده است. در واقع و از آن‌جا که هویت فرایندی پویا و سیال است، عدم همگرایی نهادهای دخیل در امر هویت‌یابی افراد، آن‌ها را با بحران‌های هویتی روبه‌رو خواهد کرد.

برای بررسی همگرایی یا واگرایی میان ورودی‌های هویتی این نهادها انجام کارهای مقایسه‌ای رویکرد مناسبی به نظر می‌رسد؛ پژوهش‌هایی که بازنمایی‌های هویتی این نهادهای مختلف را برای دستیابی به استنباط‌هایی سیاستگذارانه بررسی کنند. این پایان‌نامه برای پیگیری چنین رویکردی، مضامین مرتبط با بازنمایی هویت دینی در دو نهاد رسانه‌های جمعی و نهاد رسمی آموزش و پرورش را، از گذر تحلیل محتوا و مقایسه یک برنامه تلویزیونی مخصوص نوجوانان (برنامه تلویزیونی معرکه) با راهنمای برنامه درسی دینی دوره راهنمایی، تطبیق داده است.

برای این منظور هویت دینی با استفاده از تقسیم‌بندی شجاعی‌زند و طالبان از معارف اسلامی و ابعاد ۳‌گانه‌ای که هِنری تاجفل در نظریه هویت اجتماعی خویش برای هویت در نظر می‌گیرد، تعریف عملیاتی شده است. حاصل کار جدولی است مشتمل بر گزاره‌های شناختی، ارزشی و احساسی راجع به اعتقادیات، ایمانیات، عبادیات، اخلاقیات، شرعیات و نشانه‌ها و پیامدهای دینداری.

با تحلیل محتوای کیفی برنامه تلویزیونی و برنامه درسی، مضامین مرتبط با بازنمایی هویت دینی از این دو برنامه استخراج شده و با جدول مفهوم‌سازی هویت دینی مقایسه شده است. نتایج نشان می‌دهد در بعد ایمانی، اعتقادی و اخلاقی هویت دینی، می‌توان مدعی نوعی همگرایی میان این دو برنامه شد.

در خصوص ابعاد شرعی هویت دینی و بعد ناظر به نشانه‌ها و پیامدهای دینداری چنین همگرایی وجود ندارد. به طور کلی از مقایسه تحلیل محتوای دو برنامه تلویزیونی و برنامه درسی دینی در خصوص مضامین مربوط به هویت دینی می‌توان نتیجه گرفت همگرایی کاملی میان مضامین این دو برنامه، به عنوان دو محصول رسانه‌ای تصویری و مکتوب، وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها: بازنمایی هویت دینی، نوجوانان، برنامه تلویزیونی معرکه، برنامه درسی دینی دوره راهنمایی.

العنوان: الناشئه و تقدیم الهویه الإسلامیه؛ مقارنه برنامج معرکه )ممتاز) التلفزیونی مع البرنامج الدراسی الدینی فی المرحله المتوسطه

الأستاذ المشرف: الدکتور ناصر باهنر

الأستاذ المساعد: حجه الإسلام الدکتور محمد سعید مهدوی کنی

الطالب: علیرضا قصری

الفرع الدراسی: الدراسات الإسلامیه والثقافه والإتصالات

الخلاصه:

تُعد الهویه الدینیه من الأبعاد الرئیسه للهویه فی بلد کالجمهوریه الإسلامیه الإیرانیه والتی تلعب دوراً هاماً فی الحصول علی الهویه لدی سکان المجتمع. ولقد احتلت الهویه الدینیه والتخطیط الصحیح للمنظمات المعنیه بالهویه، أحد المجالات الرئیسه والهامه لنشاطات الحکومه فی مجال الثقافه. فی‌ الحقیقه، عدم تناسق الأنظمه والمؤسسات المعنیه لعملیه الحصول علی الهویه، یجعلها تواجه أزمات الهویه لأن الهویه هی عملیه دینامیه.

تبدو الدراسات المقارنه اتجاهاً مناسبهً لدراسه التناسق أو عدم التناسق بین معلومات عن الهویه فی مثل هذه المؤسسات، وهی‌ الدراسات التی تدرس آراء الهویه لدی مختلف المؤسسات للحصول علی استنتاجات تخطیطیه. ولذلک قامت هذه الأطروحه بمقارنه المفاهیم المرتبطه بإرائه الهویه الدینیه فی مؤسستین وهی وسائل الإعلام ومنظمه التعلیم والتربیه، استخداماً‌ منهج تحلیل المحتوی ومقارنه البرنامج التلفزیونی الخاص بالناشئه (برنامج المعرکه) مع دلیل البرنامج الدراسی الدینی فی مرحله المتوسطه.

ولهذا الغرض، قمنا بتعریف عملی للهویه الدینیه علی أساس تقسیم المعارف الإسلامیه علی ید «شجاعی زند» و«طالبان» والأبعاد الثلاثیه التی طرحها «هنری تاجفیل» فی نظریه الهویه الإجتماعیه للهویه. وأنتج هذا البحث فی جدول مشتمل علی تصریحات معرفیه، قیمیه والعاطفیه حول الإعتقادیات، الإیمانیات، العبادیات، الأخلاقیات، الشرعیات وعلائم وتبعات التدین.

لقد تم استخراج المفاهیم المرتبطه بإرائه الهویه الدینیه من برنامج «المعرکه» التلفزیونی و البرنامج الدراسی الدینی لمرحله المتوسطه عبر إجراء عملیه تحلیل المحتوی النوعی لهذین البرنامجین وبعد، تم مقارنتها بجدول صناعه مفاهیم الهویه الدینیه. لقد اظهرت النتائج أن فی البعد الإیمانی، والإعتقادی والأخلاقی للهویه الدینیه، یمکن أن ندعی بأن هناک نوعاً من التناسق بین هذین البرنامجین.

ولا یوجد هذا التناسق من حیث الأبعاد الشرعیه للهویه الدینیه، والبعد المشیر إلی علائم وتبعات التدین. وبشکل عام، یمکن أن نستنتج أنه لا یوجد التناسق التام بین مفاهیم هذین البرنامجین کإنتاجین إعلامیین المرئی والمکتوب فی المجال الذی تم مقارنتهما فیه.

المصطلحات الرئیسه: تقدیم الهویه الدینیه، الناشئه، برنامج «معرکه» التلفزیونی، البرنامج الدراسی‌ الدینی لمرحله المتوسطه.

Abstract

One of the main aspects of the identity in the countries like Islamic Republic of Iran is “The Religious Identity” that plays a crucial role in the identity making process of individuals in society, and the proper policy making of related institutions on it, is one of the main areas of the governmental efforts in cultural section. As the identity is a dynamic and fluid process, in fact the divergence of the involved institutions in identity making process of individuals cause identity crises for them.

For analyzing the convergence or the divergence of identical entries of these institutions, doing comparative researches seems proper; researches explore the identical representations of such different institutions to reach to policy making interpretations. To pursuit this approach, this thesis adopts the contents that were related to the representation of religious identity in two institutions – mass media and education institutions- via content analysis and comparing a TV program for juveniles (Mareke TV Show) with the religion curriculum course guide in the Guidance School.

For doing that, identity defines operationally using categorizing of Shojaeyi Zand and Taleban of Islamic knowledge and three aspects of Identity that Henry Touchphel considers in his theory of social identity. The result is a table which includes cognitive, value based and emotional propositions about believes, faiths, worships, morals, sharias, and symbols and consequents of being religious.

Via qualitative content analysis of TV show and the curriculum, the contents that related to the representation of religious identity were derived and compared with the table of conceptualizing religious identity. The results show that we can claim a kind of convergence in faith, believe and moral aspects of religious identity between these two programs. There isn’t such kind of convergence between other aspects. Generally, from this comparison  it is understood that there isn’t any total convergence between these two programs as two media visual and written productions.

Keywords: Representation of Religious Identity, Juveniles, Mareke TV Show, Religion Curriculum of Guidance School

Imam Sadiq University

Faculty of Islamic Studies and Culture and Communication

Continuous M.A thesis in Islamic Studies and Culture and Communication field

Policy making studies area

Teenagers and Islamic identity: comparison of Maareke TV program with religious curriculum of guidance school

Supervisor: Naser Bahonar

Adviser: Mohammad said Mahdavi kani

Student: Alireza Ghassri

Wednesday, December 14, 2011