دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد
پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد پیوسته رشته الهیات، معارف اسلامی و ارشاد
گرایش فلسفه و کلام اسلامی
نقش خیال در تصویر خدا از نگاه ابن عربی و مقایسه آن با ملاصدرا (با تمرکز بر سه پرسش شخصیت و شیئیت، حلول و تعالی، تشبیه و تنزیه)
دانشجو:
محمد هادی محمودی
استاد راهنما:
دکتر حسین هوشنگی
استاد مشاور:
دکتر سید محمود یوسف ثانی
شهریور ۱۳۹۱
چکیده
طرح خیال ابن عربی، خدا را به عنوان یک حقیقت شخص‌گونه و متعالی به تصویر می‌کشد. تصویر هر کس از خدا، می‌تواند بر اساس نظریه خیال با دیگری متفاوت باشد و این بستگی به اسمی دارد که آدمی پیرو و مظهر آن است، به این ترتیب چگونگی تصویر خدا نزد هر کس با هویت او پیوند وثیقی دارد. طرح خیال همچنین معنای جدیدی به تشبیه و تنزیه می‌دهد که می‌توان آن را تقیید و اطلاق خواند. بر این اساس می‌توان از مقابله این دو اصطلاح پرهیز کرد و هر یک را متناسب با حضرتی از حضرات الوهی پذیرفت.
ملاصدرا رابطه خدا و عالم را ذیل نظریه وحدت وجود به تصویر می‌کشد. وحدت وجود به دو تلقی تشکیکی و شخصی تقسیم می‌شود. اگر این دو تلقی را واقعاً دو تلقی بدانیم و یکی را به دیگری تحویل نکنیم، تلقی اول با تلقی عرفانی از عالم متعارض است و خدا را غیر متعالی و غیر شخص‌گونه معرفی می‌کند. در این نظریه تشبیه و تنزیه نیز هر دو مردود اند و باید به امری میانه آن‌ها قائل شد. بر فرض ارجاع یکی از دو تلقی تشکیکی و شخصی به دیگری، باید درباره ماهیت نهایی این دو تصمیم گیری کرد و تعارضات این جمع را در کلیت نظام صدرایی پاسخ گفت.
کلید واژه‌ها
شخصیت، شیئیت، تشبیه، تنزیه، حلول، اتحاد، تعالی، ابن عربی، ملاصدرا، خیال، وحدت وجود
ملخّص
مشروع الخیال لدی ابن عربی یصور الله عز و جل بمثابه حقیقه متشخصه و متعالیه. حسب نظریه الخیال، یمکن أن یختلف فهم کل واحد من الناس من الله تبارک و تعالی و هذا یتعلق بالسم الذی یتبعه الآدمی و یتجلی فیه. علی هذا الأساس، هناک علاقه وثیقه بین نوعیه انطباع تصویر الله جل و علا و الهویه الشخصیه لکل واحد من الناس.
کما یضفی مشروع الخیال، معنی جدیداً للتشبیه و التنزیه نعبر عنه بالإطلاق و التقیید و فی ضوء هذا، یمکن الاحتراز من التقابل بین المفهومین و تخصیص کل واحد منهما بحضره من الحضرات الألوهیه.
یفسر صدرالمتألهین الشیرازی علاقه الله و العالم علی ضوء نظریه وحده الوجود. یمکن تقسیم هذه النظریه بقسمین: الوحده التشکیکیه و الوحده الشخصیه. اذا نری هذین القسمین نظریتین متمایزین و لا نرجع أحدهما إلی الآخر فإن النظریه الأولی تعارض فکره التفسیر العرفانی للعالم کما تعارض تصویر الله عزوجل کحقیقه متعالیه و متشخصه. فلا یمکن قبول أی واحد من التشبیه و التنزیه و یلزم تبنّی أمر بینهما. و إذا أرجعنا إحدی النظریتین إلی الأخری، فلابدّ أن نجد حلّا للتوفیق بینهما و تفسیر التعارضات الوارده فی النظام الفلسفی الصدرائی.
الکلمات المفتاحیه:
التشخص، الشیئیه، التشبیه و التنزیه، الحلول، التعالی، ابن عربی، صدرالمتألهین الشیرازی، الخیال، وحده‌الوجود
Abstract:
Ibn Arabi illustrates God as the personal and transcendental reality. According to the theory of imagination, the image of God (imago Dei) may differ from person to person, due to the “Lordly name” beared by everyone. Consequently, the image of God correlates significantly with identity. Moreover, the theory of Imagination changes the controversial issue of “Anthropomorphism (Tashbih) versus Transcendence (Tanzih)” to “pure indetermination (itläq) and necessary delimitation (taqiid)”. Both sides, therefore, can be potentially appreciated.
According to Mollasadra, there is a Transcendental Unity of Being between the World and God that has two classic expressions: “Graded Unity of Being (Vahdat e Tashkiky e Vojoud)” and “Personal Unity of Being (Vahdat e Shakhsi e Vojoud)”. Taking a philosophical perspective, we may identify the former with the latter; otherwise there is a severe conflict between the first and the mystical point of view, such as that of Ibn Arabi. According to the theory of “Graded Unity of Being”, God is an impersonal and non-transcendental essence and both sides of the debate on “Anthropomorphism or Transcendence” are unacceptable, but, by contrast, the theory of “Personal Unity of Being” basically resolves the whole conflict.
Keywords:
The image of God, Anthropomorphism, Transcendence, Transcendetal Unity of Being, Imaginal World, Ibn-e-Arabi, Mollasadra, Theophany, personality
Imam Sadiq University
Faculty of Islamic Studies, Theology and Guidance
Continuous M.A.
Philosophy and Islamic Theology
Title:
The Image of God, on Ibn e Arabi’s Imagination theory and Molla Sadra
(according to Personality, Transcendenc and Anthropomorphism)
Student:
Mohammad Hadi Mahmoudi
Supervisor:
Dr. Hossein Houshangi
Advisor:
Dr. Seyed Mahmoud Yousof Sani
September 2012