توضیحات
دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات
پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات
گرایش مطالعات سیاست‌گذاری
فرهنگ پایداری و آموزش آن به نوجوانان: تحلیل محتوای کتب درسی علوم انسانی دوره متوسطه (۹۰-۱۳۸۹)
استاد راهنما: دکتر ناصر باهنر
استاد مشاور: دکتر مهدی محسنیان‌راد
دانشجو: حمید درویشی شاهکلائی
شهریور ۱۳۹۲
چکیده
مساله تداوم انقلاب اسلامی با فرهنگ پایداری گره خورده است. تحقیق حاضر به توصیف آموزش فرهنگ پایداری به نوجوانان در کتاب‌های درسی علوم انسانی مقطع دبیرستان (سال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹) پرداخته است. این تحقیق به کمک مطالعات کتاب‌‌خانه‌ای و فن تحلیل محتوا تلاش کرده است به دو سوال پاسخ دهد: شاخصه‌های فرهنگ پایداری کدام‌اند؟ وضعیت موجود آموزش این شاخصه‌ها در کتاب‌های درسی یاد شده چگونه است؟
برای دست‌یابی به شاخصه‌های فرهنگ پایداری، ضمن مرور پژوهش‌های مرتبط، اندیشه بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، امام خمینی مبنا قرار گرفت. هم‌چنین علاوه بر مبانی فقهی و قرآنی فرهنگ پایداری، مفاهیم اسلامی نزدیک و مشابه آن نظیر دفاع، جهاد و شهادت نیز بررسی شدند. فرهنگ پایداری در اندیشه امام، لزوما به معنای جنگ و خون‌ریزی نیست؛ بلکه بر مبنای پایداری در حفظ نظام اسلامی معنا می‌یابد.
پس از استخراج ۱۲ شاخصه فرهنگ پایداری، به منظور پاسخ به سوال دوم، چهارچوب مفهومی پایان‌نامه با پرداختن به مفاهیم آموزش، نوجوانی و کتاب‌های درسی در نظام آموزش و پرورش تقویت شد. در این میان، همراه با استفاده از منابع غربی، نگاه اسلامی به موضوعات مورد بحث، مغفول واقع نشد. هم‌چنین با تکیه بر نظریه هنجاری رسانه‌های جمعی، بر لزوم آموزش فرهنگ پایداری در کتاب‌های درسی تاکید شد. در تحلیل محتوا، جمعیت آماری (متشکل از کتاب‌های تاریخ، آمادگی دفاعی، تعلیمات دینی و قرآن، جامعه‌شناسی و ادبیات فارسی) سرشماری شد. واحد ثبت در این پژوهش، مضمون و واحد زمینه، بند قرار گرفت. با کدگذاری ۱۲ مقوله مستخرج از اندیشه امام خمینی، فروانی آن‌ها به کمک آمار توصیفی تحلیل شد. در نتایج مشخص شد که آموزش بیشتر مقوله‌های فرهنگ پایداری مورد غفلت و کم‌توجهی قرار گرفته است. ناگفته نماند مقوله‌های ناظر به اهمیت و وجوب فرهنگ پایداری فراوانی بیش‌تری داشتند. هم‌چنین برخی کتاب‌ها و درس‌ها نظیر جامعه‌شناسی و ادبیات فارسی، در مقایسه با آمادگی دفاعی سهم کم‌تری در پرداختن به آموزش فرهنگ پایداری داشته‌اند.
واژگان کلیدی: آموزش، فرهنگ پایداری، نوجوانان، کتاب‌های درسی، تحلیل محتوا، امام خمینی.
العنوان: تعلیم ثقافه المقاومه للیافعین: تحلیل محتوی الکتب الدارسیه للعلوم الإنسانیه للعام الدراسی ۹۰-۱۳۸۹
الاستاذ المشرف: الدکتور ناصر باهنر
الاستاد المساعد: الدکتور مهدی محسنیان راد
الطالب: حمید درویشی شاهکلائی
الفرع الدراسی: الدراسات الاسلامیه و الثقافه و الاتصالات
الملخص:
ترتبط مسأله استمرار الثوره الاسلامیه بثقافه المقاومه. تبحث هذه الأطروحه عن وصف تعلیم ثقافه المقاومه للیافعین فی الکتب المدرسیه للعلوم الإنسانیه فی الثانویه للعام الدراسی ۹۰-۱۳۸۹٫ وقد تمّ انجاز البحث بمساعده دراسات نظریه و أسلوب تحلیل المحتوى للإجابه عن سؤالین: ما هی الخصائص الأساسیه لثقافه المقاومه؟ أسلوب تعلیم المعاییر المذکوره فی الکتب الدراسیه؟
تمّ الاعتماد علی فکره مؤسس الثوره الاسلامیه الامام الخمینی للحصول علی هذه المعاییر اضافه الی دراسه المفاهیم ذات الصله و المبادئ الفقهیه و القرآنیه و ما شابه ذلک من المفاهیم الاسلامیه کالدفاع و الجهاد والاستشهاد. والمقاومه فلیست فی فکره الإمام بمعنی الحرب، بل هی بمعنی الحفاظ علی النظام الاسلامی.
فبعد استخراج ۱۲ مؤشرا لثقافه المقاومه، من أجل الإجابه عن السؤال الثانی، تم تعزیز الإطار الدلالی بالبحث عن مفاهیم التعلیم والشباب و الکتب الدراسیه فی النظام التعلیمی. استخدمت الأطروحه المصادر الغربیه و الإسلامیه معا حول هذه القضایا. وتمّ التأکید علی تعلیم ثقافه المقاومه فی الکتب المدرسیه استنادا إلى النظریه المعیاریه لوسائل الإعلام والثقافه. ففی تحلیل المضمون، عدد السکانیه (بما فیها کتب التأریخ، والاستعداد للدفاع، و التعالیم الدینیه و القرآن والأدب الفارسی و علم الاجتماع). وحده التسجیل فی هذه الأطروحه هی المضمون و وحده السیاق هی الفقره. فبترمیز المؤشرات المستخرجه من رؤیه الإمام الخمینی، تمّ تحلیلها باستخدام الإحصاء الوصفی. وأظهرت النتائج أن الکتب لم تقم بتعلیم اکثر مؤشرات ثقافه المقاومه. وقد توجد المؤشرات بشأن أهمیه و ضروره ثقافه المقاومه اکثر من غیرها و أیضا، کانت حصه صغیره لبعض الکتب والدروس مثل علم الاجتماع و الأدب الفارسی مقارنه مع حصه أکبر لکتاب الإستعداد للدفاع فی تعلیم ثقافه المقاومه.
الکلمات الرئیسیه: التعلیم، ثقافه المقاومه، الیافعین، الکتب المدرسیه، تحلیل المحتوى، الإمام الخمینی.
Abstract:
Preservation of the Islamic Revolution is tied with the resistant culture. This study describes teaching the resistant culture to the adolescents in the humanities textbooks in secondary schools (2011-2012). By Library studies and content analysis, this research has attempted to answer two questions: What are the essential characteristics of resistant culture? How are these characteristics taught in the textbooks?
To achieve these characteristics, after reviewing the relevant literature, the idea of Imam Khomeini (pbuh) as the founder of the Islamic Revolution has been the basis. In addition to jurisprudence and the Quran, some similar Islamic concepts as defense, jihad and martyrdom were also investigated. Resistant culture in the ideas of Imam does not necessarily mean war and bloodshed, but it can be defined in terms of resistance for preservation of the Islamic government.
After the extraction of 12 indicators of resistance, and for answering the second question, the conceptual framework of thesis was strengthened dealing with the concepts of education, youth and textbooks in the education system. Using Western sources, along with having the Islamic perspective on issues was not neglected. Also, based on the normative theory of mass media, teaching resistant culture in textbooks was emphasized. In content analysis, a census of population (including history, defense readiness, and religious teachings and the Quran, Persian Literature and Sociology) was used. The recording unit in this study was the theme and the context unit was the paragraph. After giving codes to the 12 categories extracted out of thought of Imam Khomeini, their number was analyzed using descriptive statistics. The results showed that teaching most of indicators of resistant culture had been neglected. It must be mentioned that some indicators concerning the importance and necessity of resistant culture were more abundant. Also, some books and courses such as sociology and Persian literature comparing to defense readiness played a minor role in teaching resistant culture.
Key words: teaching, resistant culture, adolescents, textbooks, content analysis, Imam Khomeini.
Imam Sadiq University
Faculty of Islamic Studies and Culture and Communication
Continuous M.A. Thesis
Field: Islamic Studies, Culture and Communication
Area: Policy Studies
Teaching Resistance Culture to the Adolescents:
Content Analysis of Humanities Textbooks in secondary schools (2011-2012)
Supervisor: Dr. Naser Bahonar
Advisor: Dr. Mahdi Mohsenian Rad
Student: Hamid Darvishi Shahkolai
September 2013
۶۴
