دانشگاه امام صادق (علیه السلام)
دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات
پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد
گرایش مطالعات سیاستگذاری
«اقتضائات رسانه و حکم فقهی کذب با تأکید بر رسانه های خبری (چالش ها و راه حلها)»
استاد راهنما: حجت‌الاسلام و المسلمین محمد علی حیدری
استاد مشاور: دکتر مهدی محسنیان راد
دانشجو: عبدالمجید تناور
اردیبهشت ۱۳۹۳
چکیده
یکی از سوء رفتارهایی که دامنگیر رسانهها خصوصا در حوزه خبر شده است مسئله کذب و دروغ‌پردازی است. این عنوان در جامعه علمی اسلامی در دو قلمرو فقه و اخلاق مطرح میشود. جامعه دینی و مسلمان ایران از اصول و ارزشهای برآمده از مبانی اسلامی پیروی میکند. اما در تمامی جوامع انسانی دروغ امری ناپسند و منافی ارزشهای انسانی است و با آن به عنوان یک خطا و در برخی مواقع به عنوان یک جرمِ قابل مجازات برخورد میشود. با این وجود به سبب تفاوت در برخی از فروع کذب میتوان از جدایی و مغایرت در مبانی و مبادی اخلاق در جوامع مختلف سخن به میان آورد. این نکته باعث میشود ما در تحقیقات خود راجع به اخلاقرسانه، به سراغ بحثهای دینی و اسلامی معطوف شویم چرا که با پذیرفتن دین مبین اسلام، باید به اخلاق و فقه تعریف شده توسط دین پایبند باشیم. از میان علوم اسلامی، علم فقه بیش از دیگر علوم عهده دار این مسئله است، چرا که فقه به بیان احکام افعال مکلفین میپردازد و فعالیت رسانهای نیز در دایره افعال مکلفین است.
در این تحقیق سعی شده است که به تعریف دقیقی از کذب برسیم و با توجه به الزامات رسانهای که برای آن متصور است، اهم مصادیق کذب در رسانههای خبری را شناسایی کرده و مواضع چالش حکم حرمت کذب در فقه و اقتضاءات رسانه را استخراج کنیم، و برای حل برخی از این چالشها به دنبال راهحل بودهایم. لذا سؤال اساسی در این تحقیق این است که چالشهای احتمالی میان حکم فقهی کذب و اقتضاءات رسانهای در حوزه خبر چیست؟
از آنجا که کذب یک موضوع فقهی است، بررسی حکم حرمت کذب و بررسی مخصصات حرمت آن در بسیاری موارد نیاز به قوه اجتهاد دارد و نیازمند حضور فقیهان در این عرصه میباشد، اما در حوزه موضوع شناسی کذب در رسانه نیازمند تخصصهای رسانه هستیم که جمع این دو ما را در رسیدن به هدفمان که ایجاد رسانه اسلامی است نزدیکتر خواهد کرد.
کلیدواژه‌ها: ویژگی‌های رسانه، فقه رسانه، کذب، رسانه اسلامی، فقه خبری.
العنوان: اقتضاءات الإعلام و حکم الفقهی للکذب فی مجال الخبر (التناقضات و الحلول)
الاستاذ المشرف: الحجه الاسلام محمد علی حیدری
الاستاذ المساعد: الدکتور مهدی محسنیان راد
الطالب: عبدالمجید تناور
الفرع الدراسی: الدراسات الاسلامیه و الثقافه و الاعلام
المخلص
الکذب إحدی نقاط السوء الوارده فی مجال الخبر. یتم طرح هذه المسئله فی المجتمع العلمی الإسلامی فی مجالین وهما الفقه والأخلاق. یتبع المجتمع الدینی فی إیران وشعبها المبادئ والقیم المنبثقه عن الأسس الإسلامیه، لکن الکذب یعتبر فی کل المجتمعات الإنسانیه أمر قبیح ینافی القیم الإنسانیه ویتعامل معه کخطأ أو کجریمه قابله للعقوبه أحیاناً. لکنه یمکن الحدیث عن الاختلاف فی أسس ومبادئ الأخلاق فی مختلف المجتمعات بسبب تفاوت بعض أقسام الکذب وفروعه. فتدلنا هذه النقطه إلی الاهتمام بالمواضیع الدینیه والإسلامیه، إذ یجب علی کل من یقبل بالإسلام الالتزام بأخلاقه وفقهه. للفقه دور أکبر فی دراسه هذه المسأله بالنسبه إلی سائر العلوم الإسلامیه وذلک لأن بیان أحکام أفعال المکلفین یعتبر فی دائره الفقه، یتم إنجاز والنشاط الإعلامی فی دائره أفعال المکلفین.
حاولنا فی هذا البحث أن نقدم تعریفاً دقیقاً من الکذب ونتعرف علی أهم مصادیق الکذب فی الإعلام الإخباری وذلک بالنظر إلی مستلزماته الإعلامیه، ثم نستخرج حالات عدم مصداقیه حکم حرمه الکذب فی الفقه واقتضاءات الإعلام وبحثنا عن حلول لحل بعض هذه التناقضات. فلذلک اخترنا السؤال التالی سؤالاً رئیسیاً للبحث: ما هی التناقضات المحتمله بین حکم الکذب فی الفقه واقتضاءات الإعلام فی مجال الخبر؟
بما أن الکذب موضوع فقهی، فدراسه حکم حرمته ومخصصات حرمته فی کثیر من الحالات بحاجه إلی قوه الاجتهاد وتدخّل الفقهاء فی الموضوع، ولکننا بحاجه إلی التخصصات الإعلامیه فی مجال تحدید مصادیق الکذب فی وسائل الإعلام، والجمع بین هذین المجالین یساعدنا علی الاقتراب من هدفنا وهو إیجاد إعلام إسلامی.
الکلمات الرئیسیه: اقتضائات الاعلام، الفقه الاعلام، الکذب، اعلام الاسلامی، اعلام الخبری
Abstract
Mendacity is one of misbehaviors which have plagued the media especially in the field of news. This issue is considered in two scopes of religious jurisprudence and ethics in the Islamic scientific society. Religious and Muslim society of Iran follows the principles and values which is derived from Islamic bases. But mendacity is disagreeable and incompatible with human values in all human societies, and it is treated as an error and sometimes as a punishable offense. Nevertheless, due to some differences in mendacity`s minutia it is possible to point to separation and contradiction of ethical bases in various societies. This makes us focus on Islamic and religious discussions in our researches about the media ethics; for we should undertake the ethics and religious jurisprudence defined by the religion when we accept the Islam. Of Islamic sciences, the jurisprudence undertakes the issue more than others; for the jurisprudence discusses the religious precepts for legally competent individuals. Media activity is also included in this field.
In this research we have tried to find a precise definition of mendacity, and according to the media obligations to identify the most important instances of mendacity in news media and to extract the challenge of mendacity prohibition in jurisprudence and media requirements and seek solutions to solve some of these challenges. So the key question in this research is: What potential challenges are between religious precepts of mendacity and media requirements in the field of news.
Studying the mendacity prohibition and its characteristics requires scholars’ deliberation striving authority and presence of jurists in this area, since mendacity is a jurisprudencial subject; but the media specialties are needed in identifying mendacity in media. Finally the sum of these two will push us closer to our goal in creating Islamic media.
Keywords: religious jurisprudence, mendacity, news media, media requirements, Islamic media.
Imam Sadiq University
Faculty of Islamic Studies and Culture and Communication
Continuous M.A thesis in Islamic Studies and Culture and Communication Field
Policy making Studies area
Media exigencies and the jurisprundential edict ‘kizb’ with an emphasis on new media
Supervisor: Mohammad Ali Heydary
Advisor: Dr. Mahdy Mohsenian Rad
Student: Abdolmajid Tanavar
May 2014