دانشگاه امام صادق(علیه السلام)

دانشکده  معارف اسلامی و اقتصاد

پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد معارف اسلامی و اقتصاد

«تحلیل فقهی- اقتصادی عملکرد بانک‌های ایران در اجرای عقد مضاربه»

مهدی حسن‌نیا

استاد راهنما:

حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر مصباحی مقدم

استاد مشاور :

دکتر محمدمهدی عسگری

پاییز ۱۳۸۹

       چکیده

مضاربه عقدی است که بواسطه آن مالک، سرمایه‌ای را در اختیار عامل قرار می‌دهد تا با آن به تجارت بپردازد و سود به دست آمده از این معامله، میان عامل و مالک تقسیم می‌شود.

سرمایه باید وجه نقد باشد وحصه هر یک از مالک و مضارب در منافع، باید جزء مشاع از کل مانند ثلث، ربع و … باشد. سهم هر یک از طرفین از سود باید در مضاربه معین شود مگر اینکه که عرف منجزاً آن را تعیین کرده باشد.

مضاربه عقدی جایز است و لذا هر یک از طرفین در هر زمان می‌توانند آن را فسخ کنند.

تبیین ابعاد فقهی، حقوقی و اقتصادی عقد مضاربه و بررسی مواردی مانند شرط عدم فسخ، شرط لزوم مضاربه، شرط ضمان عامل در مضاربه و خسارت دیرکرد می‌تواند در تحلیل بهتر این عقد مؤثر واقع شود و از آنجا که این عقد کاربرد وسیعی در فعالیت‌های اقتصادی، تجاری و کسب و کار دارد، لذا تطابق عملکرد آن با مبانی فقهی و دیدگاه‌های حقوقی و اقتصادی می‌تواند سیستم حقوقی، اقتصاددانان و مسؤولین اجرایی را در رفع مشکلات بانکداری کنونی در ایران یاری دهد.

کلید واژه‌ها:

اقتصاد اسلامی، عقود اسلامی، فقه امامیه، عقد مضاربه، نظام بانکداری اسلامی

العنوان : التحلیل الفقهی –الاقتصادیلعمل المصارف الإیرانیه فی إجراء المضاربه.

الطالب: مهدی حسن‌نیا

الأستاذالمشرف:   الدکتور مصباحی مقدم

الأستاذ المساعد:  الدکتور محمدمهدی عسکری

الفرع الدراسی: الدراسات الإسلامیه و الاقتصاد

الخلاصه:

المضاربه هی عقد شرّع لأن یدفع المالک رأس ماله إلی العامل لیتّجر به ، و یقسّم الرّبح الحاصل بین المالک و العامل. و یشترط أن یکون رأس المال من النقود و حصّه کلٍّ من المالک و المضارب جزءاً مشاعاً من المنافع مثل الثلث، الربع و نحوهما. و یجب أن تُحدّد حصّه کلٍّ من المتعاملین من الربح ضمن عقد المضاربه إلاّ أن یعیّنها العرف منجّزاً.

عقد المضاربه هو عقد جائز ، و بناءاً علی هذا یستطیع کلٌّ من المتعاملین أن یفسخه فی أی زمان شاء.

تبیین جوانب عقد المضاربه من الناحیه الفقهیه و القانونیه و الاقتصادیه و أیضاً دراسه بعض الموضوعات نحو شرط عدم الفسخ، و شرط لزوم المضاربه، و شرط ضمان العامل فی عقد المضاربه و خساره التّأخیر فی التأدیه له . أهمّیه بالغه بحیث ‏یؤثّر فی تحلیل هذا العقد بصوره جیده ؛ و نظراً إلی أنّ لهذا العقد دوراً مهمّاً فی المجالات الاقتصادیه و التّجاریه فإنّ مطابقهالعمل به فی النّظام المصرفی مع الموازین الفقهیه و الآراء القانونیه و الاقتصادیه یساعد النّظام القانونی، و علماءالاقتصاد و مسؤولی العملیه فی رفع مشاکل النظام المصرفی الحالی فی إیران.

الکلمات الأساسیه : الاقتصاد الإسلامی، العقود الإسلامیه، الفقه الإمامی، عقد المضاربه، نظام المصرف الإسلامی.

Abstract:

Mudarabah is a contract by which the owner gives his capital to an agent (Amel) to trade and its interest will be divided between them (the owner and the agent).

The capital must be in the form of money and the share of the interest between the contracting parties must be held in undivided shares (Moshae) of the whole suchas one-third, quarter and etc. The share of the interest between two partners should be determined in Mudarabah unless it is already fixed by the custom.

Mudarabah is a revocable contract and every time each of the partners can revoke it.

Expressing different Juridical, legal and economical dimensions of Mudarabah and studying subjects like; Irrevocability condition of Mudarabah; binding condition of Mudarabah; condition of liability of agent and delayed payment penalty in Mudarabah can help to analyze this contract effectively and since this contract is used extensively in economical and commercial activities, conformity of its performance with Juridical bases and legal and economical viewpoints can help legal systems, economists and executive authorities to cope with today’s banking problems in Iran.

Keywords:

Islamic Economics, Islamic Contracts, Imamiyah Jurisprudence, Mudarabah Contract, Islamic Banking System (Non-Usury Banking System).

Imam Sadiq University

Juridical – Economic Analysis of Iranian Banks Performance in Applying Mudarabah

A thesis

Presented for the

Degree of Master of Art in

Faculty of Islamic Studies and Economy Science

Mahdi Hasannia

Supervisor:

Dr. Gholamreza Mesbahi Moghaddam

Advisor:

Dr. MohammadMahdi Asgari

Fall 2010