اقتصاد مقاومتی: مبانی، سیاست‌ها و برنامه عمل

درس اول: معرفی اجمالی اقتصاد مقاومتی

1-1: تاریخچه اقتصاد مقاومتی

اولین مبحثی که در این دوره آموزش مجازی در رابطه با اقتصاد مقاومتی مطرح می‌کنیم، بحث معرفی اجمالی اقتصاد مقاومتی است. ما در این مبحث تلاش می‌کنیم یک آشنایی اجمالی و سریع با موضوع، ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی، ایجاد کنیم.

در این مبحث ما چهار بحث کلی را مطرح خواهیم کرد:

-تاریخچه نظریه اقتصاد مقاومتی

-ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی

-ضرورت نظام اقتصاد مقاومتی

-روش‌شناسی اقتصاد مقاومتی

درواقع ما انتظار داریم دوستانی که این چهار مبحث شش هفت ‌دقیقه‌ای را ملاحظه می‌کنند، یک آشنایی اجمالی با اقتصاد مقاومتی از ابتدا تا انتها به‌صورت گذرا پیدا کنند.

اگر ما بخواهیم تاریخچه اقتصاد مقاومتی را مطرح کنیم، می‌توانیم چند دوره زمانی خیلی مهم را در نظر بگیریم. ابتدا باید توجه داشته باشیم که نظریه اقتصاد مقاومتی باوجوداینکه در ادبیات اقتصاد متعارف هم تحت عناوینی کمابیش مشابه مطرح شده است، اما با این خصوصیاتی که ما مطرح می‌کنیم ، نظریه‌ای است که مقام معظم رهبری آن را مطرح کرده‌اند.

وقتی ما یک سیر تاریخی را مطرح می‌کنیم، می‌بینیم که تأکید بر این‌که ما در آینده جنگ اقتصادی خواهیم داشت، از سال 86 توسط مقام معظم رهبری مطرح شده است. این نکته بسیار مهمی است چراکه در سال 86 اقتصاد ما در سطح بین‌الملل، تقریباً در بهترین وضعیت خودش به سر می‌برد و مقادیر بسیار زیادی نفت را می‌توانستیم با قیمت نسبتاً بالا بفروشیم و کشورهای غربی به جهت بحران‌های مالی که در سال 2008 اتفاق افتاده بود، آماده بودند نهایت همکاری را با ما داشته باشند و خیلی از کالاهایی که تحریم بودیم را به‌راحتی با قیمت مناسب و حتی به‌صورت اقساطی در اختیار ما قرار می‌دادند.

در این شرایط، بسیاری از شرکت‌های غربی تحریم‌هایی را که قبلاً وجود داشت به‌صورت یک‌جانبه کنار گذاشتند. در چنین فضایی حضرت آقا هشدار دادند که جنگ بعدی ما جنگ اقتصادی است، ولی متأسفانه توجه زیادی نشد و بیشتر لطماتی که ما بعداً متحمل شدیم به خاطر این بی‌توجهی بود.

اما خود لفظ اقتصاد مقاومتی را حضرت آقا اولین بار سال 89 استفاده کردند و در سخنرانی که در جمع کارآفرینان داشتند، تأکید کردند که ما باید یک الگوی اقتصادی مقاومتی را اجرا کنیم. به‌طورکلی تأکیدِ مقام معظم رهبری بر مقاوم‌سازی اقتصاد و توانمندسازی درونی اقتصاد را ما می‌توانیم از اواسط دهه 80 رصد کنیم اما ادبیات اقتصاد مقاومتی را ایشان در سال‌های 1390 و 1391 مطرح کردند و جوانب این نظریه را در سلسله سخنرانی‌هایی تبیین کردند و بعد از سال 91 ما با یک نظریه نسبتاً منسجم در حوزه اقتصاد مواجه هستیم که عنوان آن را به‌اصطلاح اقتصاد مقاومتی گذاشتند.

اما شاید مهم‌ترین اتفاقات در حوزه اقتصاد مقاومتی در سال 92 افتاد. در دو ماه پایانی سال 92 ما مواجه هستیم با چند اتفاق خیلی مهم.

اولین آن مسئله ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است. مجموعه‌هایی به دستور مقام معظم رهبری در نهادهای تصمیم‌گیری مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام و یک مجموعه در دانشگاه‌ها، روی محتوای این نظریه بررسی کرده بودند و مطالعاتی را انجام داده بودند. پیش‌نویس این سیاست‌ها در سال 92 آماده شد و چندین رفت‌وبرگشت بین نهادهای تصمیم‌گیرنده مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه‌ها و اساتید دانشگاه‌ها اتفاق افتاد و درنهایت بعد از تصویب در مجمع تشخیص مصلحت و اصلاحاتی که خود حضرت آقا لازم می‌دیدند، این سیاست‌ها در بیست‌وچهار بند ابلاغ شد، که از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است و شاید مهم‌ترین بحث در سیاست‌های ابلاغی این بود که در مقدمه سیاست‌ها به این‌که ما با یک جنگ تحمیلی اقتصادی مواجه هستیم و باید ساختار اقتصاد را برای این جنگ آماده و تقویت بکنیم مطرح شد.

بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی به فاصله چند هفته دو اتفاق مهم افتاد. اولین اتفاق دیدار مقام معظم رهبری با سران قوا بود که توجیهات و دستورات اختصاصی را در آن جلسه مطرح کردند. جلسه دومی که برگزار شد یا اتفاق دوم بعد از ابلاغ سیاست‌ها، نشستی بود که با مسئولین نظام، غیر از سران قوا برگزار شد و حول‌وحوش چهارصد و پنجاه نفر از مسئولین ارشد نظام، اعم از لشگری و کشوری حضور داشتند و حضرت آقا توضیحاتی را درباره ضرورت و الزامات اقتصاد مقاومتی مطرح کردند.

تا اینجا می‌توانیم بگوییم که در ابتدای سال 93 ما با یک نظریۀ اقتصادی مقاومتی مواجه هستیم که حضرت آقا مطرح کردند و بستر قانونی برای اجرای این الگو با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی فراهم شد.

جلسه گذشته بحث اول را شروع کرده بودیم که معرفی اجمالی اقتصاد مقاومتی بود (در یک محدوده بیست تا سی‌دقیقه‌ای) و بخش اول آن تاریخچۀ اقتصاد مقاومتی بود که جلسه قبل عرض کردیم.

در این جلسه بحث ماهیت و محتوای اقتصاد مقاومتی را خیلی سریع عرض می‌کنیم. قبل از این‌که وارد بحث‌های نظری مربوط به خود اقتصاد مقاومتی شویم، خوب است که اشاره‌ای بکنیم به یک سه‌گانۀ مفهومی که حضرت آقا در سال‌های اخیر در حوزه اقتصاد مقاومتی مطرح کردند که بنده اسم این سه‌گانۀ مفهومی را مبنای اقتصادی انقلاب اسلامی می‌گذارم.

سه‌گانه مفهومي اقتصاد مقاومتي

بخش اول این سه‌گانه، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است که درواقع یک الگو و نظام جدید برنامه‌ریزی است و نظریۀ جدید در پیشرفت است. البته این صرفاً در حوزه اقتصاد نیست و در همه حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مرتبط خواهد بود. بخش دوم این سه‌گانۀ مفهومی جهاد اقتصادی است که یک رویکرد فرهنگی به اقتصاد دارد. بخش سوم هم اقتصاد مقاومتی است.

این سه‌گانه یک مجموعه فکری منسجم را در حوزه اقتصاد معرفی می‌کند که به‌عنوان یک نظریه سازگار در دانش و علم و اقتصاد می‌تواند موردمطالعه و بررسی قرار بگیرد.

تعريف اقتصاد مقاومتي

در خصوص اقتصاد مقاومتی و مبانی آن اولین صحبتی که می‌شود مطرح کرد این است که، تعریف اقتصاد مقاومتی چیست؟ اقتصاد مقاومتی را ما خیلی ساده این‌گونه معرفی می‌کنیم: اقتصادی که در شرایط دشواری، تهدید و دشمنی بتواند به اهداف خودش برسد. با این تعریف بحث بعدی می‌پردازد به این‌که اهداف اقتصاد مقاومتی چیست؟ ما اهداف را تفکیک می‌کنیم به اهداف مبنایی و اهداف تفصیلی. اهداف مبنایی نظام اقتصاد مقاومتی درواقع همان مکتب اقتصادی اسلام است و اهداف تفصیلی آن، اهداف اقتصادی انقلاب اسلامی است.

اهداف اصلي اقتصادي براي انقلاب اسلامي

ما سه هدف اصلی اقتصادی برای انقلاب اسلامی می‌شماریم:

1- بحث استقلال اقتصادی

2- بحث رفاه عمومی

3- 1-بحث پیشرفت

در مطالعه ماهیت نظری اقتصاد مقاومتی عرض ما این بود که اقتصاد مقاومتی در چهارچوب اقتصاد اسلامی تدوین بشود. برای این قضیه لازم بود که ابتدا یک نگاه اجمالی داشته باشیم روی این‌که خود اقتصاد اسلامی چیست و آن مجموعه معرفی را داریم تحت عنوان معارف اسلامی که از سه جزء اصلی تشکیل می‌شود :

جزء اول مکتب اقتصاد اسلامی است که درواقع دستورالعمل‌های اقتصادی و دستورالعمل‌های زندگی اقتصادی است برای همه آحاد مردم، دولت، مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و همگی در چهارچوب احکام مستحب و مکروه و واجب و درواقع به‌نوعی احکام اقتصادی است.

بخش دوم معارف اقتصاد اسلامی نظام اقتصادی اسلامی است. یک نظام اقتصادی اسلامی شکل و ظاهر اقتصادش آن زمانی است که مکتب اقتصادی اجرا شده باشد.

بخش سوم علم اقتصاد اسلامی است. علم اقتصاد اسلامی تبیین‌کننده پدیده‌های اقتصادی و روابط علّی و معلولی بین آن‌ها است و وقتی‌که مکتب اقتصادی اسلام اجرا می‌شود، نظام اقتصادی اسلامی شکل می‌گیرد و آن نظام اقتصادی اسلامی متغیرهای مختلف اقتصاد، مثل مصرف، تولید، امور مربوط به بانک‌ها، نرخ ارز و دولت و امثال این‌ها و ارتباطات متقابلشان وقتی‌که بررسی می‌شود، یک علمی شکل می‌گیرد به نام علم اقتصاد اسلامی.

اقتصاد مقاومتي نسخه نظام اقتصادي اسلامي

ما خواهیم گفت که اقتصاد مقاومتی یک نسخه از نظام اقتصادی اسلام است یا یک نظام اقتصادی اسلام است، به همین دلیل لازم است که پیش‌تر یک تعریف یا تبیین بهتری از نظام اقتصادی اسلامی مطرح کنیم. در یک تعریف نظام اقتصادی اسلامی، بازتاب پرتوهای مکتب اقتصادی اسلام در آینه زمان و مکان معرفی می‌شود. این به این معنا است که اگر شما یک آینه را در نظر بگیرید که دارای شرایط مکانی و زمانی باشد و نوری که به این آینه می‌تابد همین به‌اصطلاح مکتب اقتصاد اسلامی باشد، آن بازتابی که اتفاق می‌افتد، نظام اقتصادی اسلامی است و این نظام اقتصادی اسلامی یک سخت‌افزار و یک نرم‌افزاری دارد، به عبارتی سازمان‌ها، قوانین و هنجارهایی دارد. درواقع ما با این اوصاف اقتصاد مقاومتی را در مجموعه معارف اقتصاد اسلامی این‌گونه تعریف می‌کنیم: اقتصاد مقاومتی نسخه معاصر نظام اقتصادی اسلامی است. به چه معنا؟ به این معنا که در شرایط فعلی، یعنی در شرایط زمانی و مکانی حال حاضر ایران یعنی از سال 86 به بعد بیاییم، یک نقشه خاصی از خصومت اقتصادی در کشور ما به وقوع پیوست و محقق شد که بخشی از این خصومت‌ها، خصومت‌های خارجی هستند و توسط دشمنان تعیین می‌شوند. و بخشی خصومت داخلی، که به تعبیری ناکارآمدی و رفتارهای ناصحیح تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بخش دولتی و حاکمیتی می‌تواند باشد. با این اوصاف ما اقتصاد مقاومتی را این‌گونه می‌توانیم ترسیم کنیم: به‌عنوان نسخه معاصر نظام اقتصادی اسلام، ما در شرایطی هستیم و در یک ایرانی داریم زندگی می‌کنیم که در حال حاضر مملو است از مجموعه‌ای از خصومت‌های اقتصادی. این همان آینه ما است، نوری که به آن می‌تابد همین پرتوهای مکتب اقتصادی اسلام است، و حالا بازتابی که اتفاق می‌افتد یک نظام اقتصادی است که ما اسم آن را نظام اقتصاد مقاومتی گذاشته‌ایم. حال سؤال اینجا خواهد بود که سخت‌افزار و نرم‌افزار یک نظام اقتصادی چگونه خواهد بود؟ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری مطرح کردند قرار است که یک چهارچوب کلی باشد برای طراحی این سخت‌افزار و این نرم‌افزار که مطرح می‌کنیم که مجموعاً می‌شود نظام اقتصادی مقاومتی.

این‌گونه بحث را جمع‌بندی می‌کنیم: اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی است و درواقع یکی از نسخه‌های نظام اقتصادی اسلامی است متناسب با شرایط فعلی، که با تدوین و با ابلاغ سیاست‌های کلی آن خطوط اساسی برای طراحی سخت‌افزار و نرم‌افزار یک نظام اقتصادی مطرح‌شده است و الان در مرحله طراحی و درنهایت به مرحله اجرای این نظام خواهیم رسید. این سیاست‌های کلی را که به آن‌ها رسیدیم 24 مورد است که خیلی سریع به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

سياست‌هاي 24‌گانه اقتصاد مقاومتي

1- اشاره به بحث کارآفرینی و مشارکت عمومی

2- اقتصاد دانش‌بنیان

3- بحث بهره‌وری و مزیت‌های اقتصادی استان‌ها

4- بحث یارانه‌ها

5- سهم بری عوامل تولید

6- کار تولید کالاهای اساسی

7- بحث امنیت غذایی

8- اصلاح الگوی مصرف

9- اصلاح نظام مالی

10- توسعه صادرات

11- استفاده از مناطق آزاد ویژه

12- بحث دیپلماسی اقتصادی

13- بحث صنعت نفت و گاز

14- میادین مشترک و الگوی بهره‌برداری از آن‌ها

15- زنجیره ارزش

16- هزینه‌های عمومی

17- اصلاح نظام مالیاتی

18- قطع وابستگی به نفت

19- مبارزه با مفاسد اقتصادی

20- فرهنگ جهادی و ترویج آن

21- گفتمان سازی اقتصادی

22- این‌که دولت اقداماتش را بسیج بکند

23- نظام درمانی

24- استاندارد

این‌ها را که تقسیم‌بندی می‌کنیم می‌بینیم که یک مجموعه‌ای از این‌ها در حوزه جهاد اقتصادی به معنای اخص است و یک مجموعه از این‌ها در حوزه تقویت تولید است و همه این‌ها در حوزه و با رویکرد جهاد اقتصادی به معنای اعم مطرح می‌شود، به این معنا که تا زمانی که یک رویکرد و رهیافت جهادی حاکم نباشد، این مجموعه سیاست‌ها به تحقق نخواهد رسید.

ویدئوی 27 فعلا موجود نیست.